Borssele, (voormalig) Gereformeerde Gemeente
Voormalig Gereformeerde Gemeente - Oostsingel

- Orgeloverzicht - Andere orgels in Borssele -

Kerkgebouw
Op 11 september 1836 werd te Borssele een Afgescheiden Gemeente geïnstitutioneerd door ds. Budding uit Biggekerke.
Na officiële erkenning van de overheid werd in 1845 een kerkje aan de Westsingel in gebruik genomen.
In 1890 werd een nieuw kerkje aan de Westsingel in gebruik genomen. Dit is in de Eerste Wereldoorlog nog gebruikt voor evacuatie van vluchtelingen.
In 1907 verenigen diverse gemeenten tot Gereformeerde Gemeente, waarbij ook de gemeente te Borssele meegaat.
In verband met groei van de gemeente werd in 1914 besloten een nieuwe kerk aan de Oostsingel te bouwen. Op 4 september 1914  werd dit gebouw in gebruik genomen.
In 2000 werd een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen waarna het oude gebouw werd verkocht. Het is momenteel in particulier bezit.

Eerste orgel
Het eerste orgel in de Gereformeerde Kerk te Borssele werd in 1911 geplaatst. Het heeft in 1972 plaats moeten maken voor een nieuw instrument.

Tweede orgel
In 1794 bouwde Johan Pieter Schmidt een huisorgel dat mogelijk op 15 juli 1800 in de Middelburgse Courant te koop stond. Of weduwe Abrahams uit de Korte Delft in Middelburg hierbij bemiddeldaar of de eigenaresse was, is niet duidelijk. Ook is het niet bekend of en zo ja waar het instrument toen naar toe is verhuisd.

In 1819 is het door de Hervormde Gemeente te Kortgene aangekocht. De overplaatsing werd uitgevoerd door J.H. Kalbfleisch, orgelmaker te Vlissingen. De ingebruikname vond plaats op 15 juli 1819.
In 1824 besloten de leden van de gemeente om 'verbetering tot verzwaring van het geluid te doen plaatsvinden, dit voor f100,-.'  Deze werkzaamheden zijn echter niet doorgegaan.
In 1848 zijn door de orgelmaker J.A. Mennes enkele wijzigingen uitgevoerd. De Bourdon 16' disc. werd een Bourdon 8' disc. waarvoor de pijpen een octaaf werden opgeschoven. Op de plaats van de Quintadeen 8' disc. kwam een Cornet III sterk te staan, samengesteld uit een 4', 2 2/3' en 1 3/5'.

In 1882 is het Schmidt-orgel nagezien door een tijdelijk in de provincie werkzaam orgelmaker uit Utrecht. Mogelijk is dit J. van den Bijlaerdt geweest.
Het Schmidt-orgel is in 1905 door de firma L. van Dam & Zonen naar de Nederlandse Protestantenbond te Varsseveld in de Achterhoek overgeplaatst.
Wanneer de originele kas is verdwenen is niet geheel duidelijk. Mogelijk was dat in 1928 bij de verbouwing en interieurvernieuwing van de kerk van Varsseveld of in in 1934, toen het orgel moest wijken voor een tweeklaviers instrument van de firma Spiering uit Dordrecht.
Vermoedelijk bij het bouwen van de nieuwe orgelkas in 1928 of na overplaatsing in 1936 naar de Gereformeerde Gemeente te Borssele, werd de Prestant 8' doorlopend gemaakt met zinken pijpen in het front. Te Borssele werd in ieder geval op dringen verzoek van de organist het zwarte beleg van de ondertoetsen en het wit van de boventoetsen vervangen door respectievelijk wit en zwart, omdat hij anders teveel fouten zou maken. Ook zijn hierbij diverse dispositiewijzigingen uitgevoerd. Zo is de Cornet vervangen door een Viola 8' discant.

In 1979 heeft de firma A. Nijsse een nieuwe kas om het instrument gebouwd. Daarnaast zijn de roosters vernieuwd in eiken, er is een nieuwe magazijnbalg geplaatst met nieuwe motor, een pedaalkoppel toegevoegd en een Subbas 16' op het pedaal geplaatst. Ook is de zinken Prestant 8' basc. uit 1936 vervangen door een exemplaar van orgelmetaal en de Viola di Gamba 8' disc. op het Manuaal werd verwijderd. Hiervoor in de plaats kwam een nieuwe Quint 3'.

Het orgel heeft tot 2002 in Borssele gestaan tot het vernieuwde kerkgebouw met een Abboth & Smith-orgel uit 1870 in gebruik werd genomen.
Het Schmidt-orgel is gekocht door een particulier te Veenendaal die het instrument van een gereconstrueerde kas voorziet. Daarnaast wordt de dispositie weer gereconstrueerd naar de situatie te 1795 met behoud van de Cornet III sterk.

Situatie te Varsseveld tussen 1905 en 1928 of 1934           Situatie te Borssele tussen 1936 en 1979.
Foto ©: Collectie J. de Viet                                                       Foto ©: Collectie J. de Viet    

Situatie te Borssele tussen 1979 en 2002.             Foto ©: Collectie J. de Viet
Foto ©: J. Sinke

Situatie te Veenendaal in 2008

Geraadpleegde bronnen

Gierveld, A.J. (1977)
Het Nederlandse huisorgel in de 17e en 18e eeuw
Amsterdam, Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis, 1977

Kluiver, J.H. (1973)
Historische Orgels in Zeeland, deel I Noord- en Zuid-Beveland
Middelburg, Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 1973

Sinke, J.P. (2007)
Zijn daan getoond en trouw'lijk hen geleid, 100 jaar Gereformeerde Gemeenten 1907-2007, deel I
Krabbendijke, Uitgeverij Van Velzen, 2007

Met dank aan
I. Boogaard
J. Sinke
J. de Viet

- Terug naar de top van deze pagina -