Gapinge,
Torenkerk
Protestantste Kerk - Dorpsstraat 25
- Orgeloverzicht - Andere orgels in Gapinge -
Kerkgebouw
De toren van de
Gapingse dorpskerk dateert uit de eerste helft van de vijftiende eeuw en is als
enige dorpskerk op Walcheren onbeschadigd de Tachtigjarige Oorlog overleeft.
De toren werd gebouwd tegen een waarschijnlijk nog houten kerkje en was
opgetrokken op een H-vormige plattegrond. Dat wil zeggen dat er een brede hoge
onderdoorgang dwars door de toren is aangebracht, zodat deze eigenlijk op twee
brede zijmuren rust.
Het koor van de kerk dateert uit het midden van de vijftiende eeuw en het
huidige schip werd pas omstreeks 1500 in zijn huidige vorm opgetrokken.
In de periode 1920-1922 werd de toren van zijn pleisterlaag ontdaan en onder
leiding van architect A.A. Kok te Bussum maakte men ook de hoge ingangsnis weer
volledig zichtbaar.
Rond 1900 was in het schip van de kerk een school gesitueerd, waarbij allerlei
muurtjes waren opgetrokken en vensters waren dichtgemetseld.
Na de Tweede Wereldoorlog werden deze wijzigingen in het kerkschip ongedaan
gemaakt. Ook werden verzakkingen, veroorzaakt door de inundatie van Walcheren in
de periode 1944-1946, zo veel mogelijk verholpen. Onder leiding van architect E.P.
Messer uit Amsterdam werd een glazen afscheiding tussen kerk en schip
opgetrokken. De kerkgemeente is namelijk zo klein dat deze uitsluitend in het
koorgedeelte kerkdiensten houdt.
In het voorjaar van 2013 is het interieur van
de Torenkerk gerenoveerd.
Voormalig orgel
Het eerste orgel voor de Torenkerk te Gapinge
kwam pas aan het begin van de 20e eeuw in de kerk. Het is rond 1755 gebouwd, vermoedelijk door de Middelburgse orgelbouwer Ludovicus de Backer of een van zijn
leerlingen. Zeker is het dat het orgel van Zeeuwse herkomst is, aangezien in de
hoeden van enkele gedekte pijpen stroken van de Middelburgse Courant uit 1804
zijn teruggevonden.
In 1833 was het vermoedelijk al in het bezit van Abraham de Landmeter, een
vermogend aannemer te Middelburg. Waarschijnlijk werd het te koop aangeboden aan
de
Doopsgezinde
Gemeente in Middelburg, maar werd niet verkocht.
In 1873 werd het orgel gelegateerd aan de
Hervormde Gemeente te Oostkapelle. Daarnaast was een geldsom f1700,- beschikbaar om uit de rente
daarvan de kosten van onderhoud en organist te bestrijden. Het orgel werd
geplaatst op een op drie ijzeren kolommen rustend 'platform' aangebracht en op
20 juli 1873 in gebruik genomen.
In 1903 werd het orgel voor f350,- verkocht aan de
Hervormde Gemeente van Gapinge. De beelden van het orgel zijn achtergebleven op
de orgelgaanderij te
Oostkapelle.
In 1985 is het orgel gerestaureerd door de firma Pels & van Leeuwen te 's
Hertogenbosch. Adviseur hierbij was Jan Jongepier, die het fraaie instrument
bespeelde bij de ingebruikname.
|
De dispositie van het De Backer?-orgel (ca. 1755): |
|||
|
Manuaal: |
|
|
|
|
Overige gegevens: |
|
|
|
In verband met de sluiting van de Mozaiekkerk te Gapinge werd het daar aanwezige Hess-orgel in de Torenkerk geplaatst. Het De Backer-orgel werd te koop gezet en hoewel een universiteit in Liverpool serieuze belangstelling toonde, werd besloten het unieke instrument voor Nederland te behouden. Het is begin 2013 aangekocht door het Nationaal Orgelmuseum in Elburg.
Zie pagina Discografie
Huidig orgel
Door wie het huidige orgel van de Torenkerk gebouwd is, kunnen we niet met zekerheid
vaststellen. Mogelijk is het instrument van de hand van de orgelmaker H.H.Hess
te Gouda. Deze bouwer maakte diverse huisorgels en wat betreft opbouw van de kas
en bijvoorbeeld de registertrekkers komt het Gapingse orgel overeen met ander
Hess-orgels zoals in de Geerteskerk te Kloetinge,
Nieuwe Kerk te Haarlem.
Het instrument is in 1866 voor f450,- aangekocht door de
Hervormde Kerk te Serooskerke en is hierbij vermoedelijk vergroot. Het front werd 180 graden
gedraaid ten opzichte van de onderbouw van de kas. Ook werd hierbij
waarschijnlijk de Prestant 8' aan de baszijde aangevuld met houten pijpen.
In 1908 is het klavier vernieuwd door G. Mennes te Brigdamme.
In 1925 verkocht de
Hervormde Kerk te Serooskerke
het kabinetorgel aan de Gereformeerde Kerk te Gapinge:
de
Mozaiekkerk. Bij de overplaatsing naar het nieuwe kerkgebouw werd het instrument in 1960
gerestaureerd door de firma Leeflang te Apeldoorn. De oorspronkelijke opstelling
van de orgelkas werd hersteld en ook werden van de Prestant 8' de zeven grootste
pijpen vernieuwd. Het in de loop van de jaren vernieuwde pedaalklavier (met een
omvang van 1 octaaf) werd hersteld.
|
De dispositie van het Hess?-orgel (1775): |
||
|
Manuaal: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke
registers: |
|
Overige gegevens: |
In 2010 is besloten de Mozaiekkerk te sluiten. Het Hess-orgel werd gedemonteerd en opgeslagen bij de firma Pels & Van Leeuwen te 's-Hertogenbosch. Het is door deze orgelbouwer gerestaureerd en in het voorjaar van 2013 in de Torenkerk geplaatst.
Situatie in
de voormalige Gereformeerde Kerk te Gapinge tussen 1925 en 1960.
Situatie tot 2010 in de Mozaďekkerk te Gapinge
Foto: ©
Collectie Stichting Utrechts orgelarchief Maarten Vente
Situatie tot
2010 in de Mozaďekkerk te Gapinge
Situatie tot 2010 in de Mozaďekkerk te Gapinge
Situatie sinds 2010. © Janco Schout.
Zie pagina
Discografie.
Geraadpleegde bronnen
Eck, T. van (1997)
Het historische orgel in Nederland, deel II (1726-1769)
Rotterdam, Nationaal Instituut voor de Orgelkunst, 1997
Kluiver, J.H. (1974)
Historische Orgels in Zeeland, deel II
Middelburg, Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen, 1974
Stichting Utrechts Orgelarchief Maarten Vente
Met dank aan
M. Aarnoudse