Middelburg,
Evangelisch Lutherse Kerk / Sint Augustinuskerk
Oud-Katholieke Kerk- Zuidsingel 70
- Orgeloverzicht - Andere orgels in Middelburg -
Kerkgebouw
In 1617 werd aan
de Lutheranen te Middelburg een pakhuis aan de Suikerpoort afgestaan, waarvan
het bovendeel tot kerk werd ingericht. Het was een klein langwerpig gebouw met
een spitse gevel. Na een brand in 1673 werd dit gebouw wel verbeterd maar toch
voldeed het niet aan de behoeften van de groeiende gemeente.
Op 24 november 1737
werd dan ook besloten een nieuwe kerk aan de Zuidsingel te bouwen. Op 20 mei
1742 werd de nieuwe kerk aan de zuidzijde van het Molenwater (waar het terrein
van het voormalige pesthuis was) in gebruik genomen. Nog geen maand na de opening bleek de kerk te
klein te zijn en werd het goedgevonden om "1 of 2 bogten agter de kerk te laten
maeken".
Tot in de 21e eeuw is dit kerkgebouw in gebruik bij de
Evangelisch Lutherse Gemeente. Een poging van Napoleon om de kerk tot hospitaal
te bestemmen werd gelukkig verijdeld. Rechts van de ingang is een gedenksteen
ingemetseld ter ere van de architect van de kerk: Jan de Muynck.
Na opheffing van de Evangelisch Lutherse Gemeente in 2013 werd het kerkgebouw verkocht aan de Oud Katholieke gemeenschap en omgedoopt
tot Sint Augustinuskerk
Orgel
Het orgel van de Lutherse
Kerk werd tussen 1706 en 1707 gebouwd door Johannes Duyschot en zijn zoon
Andries voor de oude Lutherse kerk in de Spuistraat.. Het werd een mechanisch
eenklaviers orgel met 9 stemmen en een aangehangen pedaal. Het snijwerk op de
kas werd vervaardigd door de Middelburgse beeldhouwer Karel Milet, evenals het
lampet onder het hoofdwerk, dat geschonken werd door de familie Van Helsen. De
beide engeltjes op de hoeken van de kas waren bij overplaatsing in '42 al
aanwezig en dus zeer waarschijnlijk ook van Milet. Hun geringe afmeting wijst
uit dat tussen orgel en gewelf in de oude kerk weinig ruimte over was. Uit een
oude beschrijving kunnen we opmaken dat het orgel in het oude kerkje boven de
preekstoel was geplaatst, het plafond was 'hemelsblauw geschilderd met een
vergulde zon en maan en bezaaid met een menigte sterren'.
De oorspronkelijke dispositie van het Duyschot-orgel (1707): |
||||
Manuaal:
|
|
Pedaal: |
|
|
Overige gegevens: |
|
|
|
|
Na verplaatsing van het orgel naar de nieuwe kerk aan de Zuidsingel in 1742, werd het door stadsarchitect Jan de Muynck aan de nieuwe omgeving aangepast. Het grote beeld van koning David
dateert uit die tijd. Beeldhouwer Gerard de Grendel heeft dit vervaardigd,
evenals het lofwerk en de fraaie consoles onder de torens van het Rugpositief.
Het orgel werd in het jaar van overplaatsing door de orgelbouwers
Hendrik Hartman Batz en Albertus van Os uitgebreid met een rugpositief. Daartoe
werd de oorspronkelijke in de balustrade geplaatste kast met achterkantbespeling
getransformeerd tot een hoofdkast met de klaviatuur aan de voorzijde in de nieuwe onderbouw. De
ventielkast werd naar de voorzijde van de
windlade verplaatst en de mechanieken werden
vernieuwd, de blaasbalgen werden opnieuw beleerd.
Het nieuwe rugpositief werd voorzien van windtoevoer, windlade en
mechanieken, maar er werd slechts ιιn register, de Prestant 4' geplaatst. Voor betere verhoudingen werd de oude kas (het
hoofdwerk) verbreed.
De dispositie van het Duyschot-orgel (1707) vanaf 1742: |
|||||
Manuaal:
|
|
Rugwerk: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke
registers: |
` |
Overige gegevens: |
In 1754 werd het Rugwerk door Johann Caspar Mόller belangrijk uitgebreid: een Holpijp 8', Fluit 4', Octaaf 2', discant dubbel en een Sesquialter op dit rugwerk. Hij reviseerde tevens het hoofdwerk en de blaasbalgen.
De dispositie van het Duyschot-orgel (1707) vanaf 1754: |
|||||
Manuaal:
|
|
Rugwerk: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke
registers: |
` |
Overige gegevens: |
In 1761 werd door G. Steevens een klavierkoppel, gedeeld in bascant en discant
geplaatst. Steevens was namelijk in Middelburg voor de bouw van het orgel in de
Engelse Kerk.
Tussen 1754 en 1790
plaatste waarschijnlijk N.F. Nadorp een Prestant 8' discant op het rugwerk en
zeer waarschijnlijk gelijktijdig een Mixtuur
en Dulciaan 8'.
De dispositie van het Duyschot-orgel (1707) vanaf 1790: |
|||||
Manuaal:
|
|
Rugwerk: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke
registers: |
` |
Overige gegevens: |
|
In 1822 werd een in 1717 toegevoegde Vox Humana 8' discant van orgelbouwer Moreau
vervangen door een Trompet 8' discant, zodat deze Trompet weer compleet werd.
In
de loop van de tijd onderging het orgel nog enige wijzigingen. Zo werden in 1912
een Gamba 8' en een Voix Celeste 8' op de plaats van de Dulciaan 8' en Mixtuur
van het rugwerk geplaatst.
De dispositie van het Duyschot-orgel (1707) vanaf 1912: |
|||||
Manuaal:
|
|
Rugwerk: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke
registers: |
` |
Overige gegevens: |
|
In 1927 bood A.S.J. Dekker aan het
orgel te vernieuwen maar hier was gelukkig geen geld voor bescihkbaar. Onder
leiding van adviseur Jan Zwart werd het orgel hersteld en voorzien van een
nieuwe windmotor. Het werd in 1928 opnieuw in gebruik genomen.
Bij de restauratie in 1965 is de
oude dispositie van het rugpositief weer teruggebracht door plaatsing van een nieuwe Mixtuur en een Dulciaan.
Dit werk werd uitgevoerd door de firma Van Leeuwen uit Leiderdorp. Onder andere
het klavier werd hierbij vernieuwd. Het hoofdwerk is op ιιn register na (Trompet
disc. 8' gebouwd door V.d. Weele in 1822) nog zoals Duyschot het bouwde. Het
Duyschot-orgel werd op 30 oktober 1965 opnieuw in gebruik genomen.
In 1994-1995 werd de
restauratie van het orgel voltooid door de firma Van Vulpen uit Utrecht. Nu het
orgel in de historische Kirnberger III-stemming is gezet is dit orgel weer in
oude luister hersteld. Ook het pedaalklavier werd vernieuwd.
De dispositie van het Duyschot-orgel (1707) sinds 1995: |
|||||
Manuaal:
|
|
Rugwerk: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke
registers: |
` |
Overige gegevens: |
Zie pagina Discografie en onderstaande Youtube-opname van organist Gustav Leonhardt
Koororgel
In 1983 bouwde Bram de Wolf te Middelburg, samen met zijn broer
een klein pijporgel, waarbij ze werden begeleid door Loek van Nes. Het pijpwerk is
grotendeels van Walcker afkomstig, verkregen via de firma Elbertse. De firma Stinkens heeft
dit pijpwerk van nieuwe hoeden voorzien. De intonatie van het orgel is verricht
door Kees Nijsse, intonateur van de firma Stinkens.
Het zaagwerk van de deurtjes is naar ontwerp van Fons Gieles vervaardigd door
Theo Slangen.
Na zijn aanstelling als organist van de Evangelisch Lutherse Kerk in Middelburg, kwam het instrument
rond 2000 in de Evangelisch-Lutherse kerk te staan.
De dispositie van het De Wolf-orgel (1983): |
||||
Manuaal:
|
|
|
|
|
Overige gegevens: |
|
|
|
|
Gerelateerde nieuwsberichten
2013/03/04 Evangelisch Lutherse Kerk Middelburg verkocht
2010/12/22 Eerbetoon aan organist Leen de Broekert
Geraadpleegde Bronnen
Kluiver, J.H. (1974)
Historische Orgels in Zeeland, deel II Walcheren
Middelburg, Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen, 1974
Unger, W.S. (1943)
De Monumenten van Middelburg
Maastricht, uitgeverij Leiter-Nypels (1943)
Met dank aan
P. Bron
B. de Wolf