Foto ©: Bulletin Stichting Oude Zeeuwse kerken, april 1999
Middelburg,
(voormalige) Westmonster- of Sint Maartenskerk
Voormalig Rooms Katholieke Kerk - Markt
- Orgeloverzicht - Andere orgels in Middelburg -
Kerkgebouw
In de
Middeleeuwen waren er in Middelburg drie kerken: de Westmonster- of St.
Maartenskerk, de
Noordmonster- of St. Pieterskerk
en de
Oostmunster- of St. Nicolaaskerk (huidige
Abdijkerk of Nieuwe kerk).
De bouw van de Westmonsterkerk wordt geschat op 1390 en was gesitueerd op de
Markt voor het stadhuis. Hiervoor heeft vermoedelijk een Romaanse kapel op deze plaats gestaan.
Na de overgang
in handen van Prins Willem van Oranje werd de overbodig geworden kerk in 1576 afgebroken en
kon de Markt
worden vergroot.
Foto ©:
Bulletin Stichting Oude Zeeuwse
kerken, april 1999
Groot orgel
Aan het begin van
de 16e eeuw bezat de St. Maartenskerk een groot en een klein orgel. Op de
hoogtijdagen en bijzondere dagen speelde de organist op het grote orgel en
tijdens de gewonen missen op het kleine orgel. Het groot orgel bestond uit een
hoofdwerk met staand prinicpaal/blokwerk en een rugwerk met afzonderlijke
registers waaronder in ieder geval één tongwerk. Bij vervanging van de organist
mocht alleen een bekwame bespeler van het blokwerk afwijken. De organistn mocht
het tongwerk dat werd aangeduid als 'dat register van de rieten' niet meer dan
twee keer tijdens de mis te gebruiken, waarbij de voorkeur gold dit samen met de
'doeve' te doen, de prestant van het blokwerk. Dit moest 'mit lange toetsen'
geschieden, dat wil zeggen in langzaam tempo. Door wie dit orgel gebouwd is, is
niet bekend.
Bij de beeldenstorm in 1566 liepen de orgels geen schade op. In de stadsrekening
van 1571 is te lezen dat het orgel werd vermaakt en tevens geschilderd en
verguld. De werkzaamheden zullen zijn uitgevoerd door de Middelburgse
orgelbouwer Jan Roosse.
Na de Reformatie in 1574 werden de orgels uit de kerk, mede door toedoen van de
predikant Geleijn Jansz. Hoorne verwijderd. In 1576 werd het grote orgel op last
van het stadsbestuur verkocht aan de baljuw Tusmmo Rollema en de Westmonster- of
Sint Maartenskerk afgebroken. Het orgel werd, samen met het orgel van de
voormalige Noordmonster- of Sint Pieterskerk
doorverkocht aan Hans Berckhoff, koopman te Münster, die na vele aanbiedingen er
uiteindelijk in slaagde het grote orgel van de Westmonsterkerk te verkopen aan
de Ueberwasserkirche in Münster. Het instrument werd door de Middelburgse
orgelmaker Jan Roosse naar Münster overgeplaatst.
|
Dispositie van het voormalige orgel (16e eeuw) vanaf 1580: |
||||||
|
Hoofdwerk: |
|
Borstwerk*: |
|
Rugwerk*: |
|
Pedaal: |
|
Werktuiglijke
registers: |
|
Overige gegevens: |
||||
|
* Rug- en Borstwerk vanaf één klavier bespeelbaar |
||||||
Kleine orgel
Aan het begin van
de 16e eeuw bezat de St. Maartenskerk een groot en een klein orgel. Op de
hoogtijdagen en bijzondere dagen speelde de organist op het grote orgel en
tijdens de gewonen missen op het kleine orgel. De bouwer en bouwjaar zijn niet
bekend.
Bij de beeldenstorm in 1566 liep het instrument geen schade op, maar na de
Reformatie in 1574 werd besloten de orgels van de Westmonsterkerk te verkopen.
In 1576 werd het instrument verkocht aan Franciscus Valerius. Waar dit kleine
orgel uiteindelijk terecht is gekomen, is niet bekend.
Geraadpleegde literatuur
Kluiver, J.H. (1974)
Historische Orgels in Zeeland, deel II Walcheren
Middelburg, Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen, 1974
Kempen, P.A.M.M. van (1999)
'Het archeologisch onderzoek naar de Westmonsterkerk te Middelburg in het
voorjaar van 1998' in: 'Bulletin Stichting Oude Zeeuwse Kerken, nr 42,
1999