Nieuw- en Sint Joosland, Dorpskerk
Protestantse Kerk - Kerkplein 1

- Orgeloverzicht -

Kerkgebouw
Nadat de bewoners van de Middelburgse polder en Sint Joosland aanvankelijk kerkelijk waren ingedeeld bij Oude- of Sint Maartenskerk te Arnemuiden, besloot de magistraat van Middelburg op 15 februari 1650 een kerk te laten bouwen in de Middelburgse polder.
De bouw van de eerste kerk kostte f2.665,60 en had een afmeting van ongeveer 20 bij 10 meter. De hoofdingang bevond zich aan de westzijde, terwijl de preekstoel tegenover de ingang was geplaatst. Midden op de kerk stond een toren. Waarschijnlijk vonden in oktober 1650 de eerste erediensten plaats in deze Hervormde kerk van Nieuw- en Sint Joosland.
Door groei van de gemeente werd op 7 juli 1771 het aanbouwen van twee nieuwe zijvleugels aanbesteed evenals het bouwen van een compleet nieuwe toren op de kerk. Op 20 november 1791 werden de diensten in de ruim een derde vergrote kerk hervat.
Omdat de kerk aan het einde van de 19^e eeuw in bouwvallige staat verkeerde, werd besloten een nieuwe gebouw neer te zetten. Nadat op zondag 26 februari 1882 door dominee Reinders uit Middelburg voor het laatst in deze oude kerk was gepreekt, werd begonnen met het afbreken van het gebouw en op 6 mei 1883 werd de huidige kerk in gebruik genomen door dominie J. Riemens uit Middelburg. Het gebouw is een zaalkerk met gotische ramen. Aan de weerszijden van de toren zijn twee gevelstenen. Op de linker staat te lezen: 'De eerste steen is gelegd door den heer A. van Waarde. den 30 juni 1882'. Op de rechter staan de woorden: 'Eben Haëzer'.

Situatie 1650-1882.
Foto ©: 'Een kerk in de Middelburgse polder'

Eerste orgel
Vermoedelijk was het eerste orgel in de Hervormde Kerk te Nieuw- en Sint Joosland gebouwd door de Haagse orgelbouwer Gerard Steevens, die ondermeer het orgel voor de Engelse Kerk in Middelburg heeft gebouwd. Het instrument toonde sterke gelijkenis met dit Middelburgse orgel, dat in 1761 was gebouwd. Het is mogelijk dat het in 1751 is gebouwd voor de Gasthuis- of Engelse Kerk in Den Haag, aangezien het Nieuw- en Sint Jooslandse orgel grote overeenkomsten heeft met het Steevens-orgel uit 1751.

Nadat de kerk werd gesloten, werd Dit Steevens-orgel in 1840 voor f155,- verkocht aan de Rotterdamse orgelbouwer D. van Gelder die het in 1843 verkocht aan de Hervormde Kerk van Lage Zwaluwe. Volgens Broekhuyzen werd het ingewijd door 'den leeraar S. Wigerts' en voor het eerst bespeeld door 'den heer H. de Jongh van Dordrecht'. Overigens wordt noemt hij in zijn dispositieopgave de Bourdon 16' niet meer, terwijl Hess die in zijn dispositieopgave uit 1774 wel noemt.
In 1869 is het orgel vervangen door een nieuw orgel van K.M. van Puffelen, waarbij het oude Steevens-orgel is verkocht. Mocht dit het Nieuw- en Sint Jooslandse Steevens-instrument betreffen, dan is niet bekend waar het zich tussen 1869 en 1883 heeft bevonden.
In de in 1883 gebouwde Hervormde kerk van Nieuw- en Sint Joosland was namelijk ook een plaats ingericht voor een eventueel aan te schaffen orgel en er werd spontaan een commissie gevormd van 5 mannen om voor de aanschaf van een instrument uit vrijwillige bijdragen de nodige gelden bijeen te brengen. De commissie bestond uit de heren Reijnhoudt Pzn, Willeboordse, Polderdijk, Van Leerdam en Walraven. In de notulen valt te lezen dat deze commissie op 18 januari 1883 een tweedehands orgel overdroeg aan de kerkvoogdij. Voor het nadelige saldo, groot f81,10 en het op 1 oktober 1884 nog te betalen resterende deel van de koopsom, groot f200,- stelde de commissie zich nog aansprakelijk.
Op 28 oktober 1883 werd Steevens?-orgel in gebruik genomen in een dienst die werd geleid door Ds. J. Riemens uit Middelburg en waarbij het instrument werd bespeeld door organist J.F. Klein uit Middelburg. Het werd de eerste twee jaar kosteloos bespeelt door de twee laatstgenoemde leden van de orgelcommissie.
Het orgel moest in 1929 helaas plaats maken voor een instrument van de firma A.S.J. Dekker uit Goes. Dekker verkocht het oude orgel in 1931 aan de Gereformeerde kerk in Hollum (Ameland) waarbij hij een nieuwe Viola 8' vanaf c en een nieuwe Viola 4' op het instrument plaatste.

Het ongetwijfeld waardevolle instrument is begin jaren ‘90 van de 20e eeuw verloren gegaan.

De mogelijke situatie vanaf 1751 tot 1840 te Den Haag, Engelse Kerk.                                            Foto ©: Collectie J.J. Snijders
Tekening ©: Collectie P. Bron

Tweede orgel
In februari 1929 werden pogingen in het werk gesteld om een ander kerkorgel te plaatsen in de kerk. Er kwam een pneumatisch instrument van bouwer A.S.J. Dekker uit Goes. Dit orgel had eerst dienst gedaan als hulporgel in een Hervormde kerk te Goes. Welke kerk in Goes dit is geweest, is onbekend. Dit orgel had één manuaal en een aangehangen pedaal en is vergelijkbaar met het exemplaar dat Dekker in 1929 bouwde voor de Catharinakerk te Zoutelande en dat later naar de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt te Vlissingen is verhuisd. Het instrument met werd in gebruik genomen met een bespeling door dhr. J.G. Kunst.

In 1930 werd er een elektrische windvoorziening aangebracht zodat er geen orgeltrapper nodig was.
In 1976 moest het Dekker-orgel plaats maken voor een nieuw instrument. De pijpen werden aan gemeenteleden en belangstellenden verkocht. Dit bracht weer geld op voor het nieuwe orgel.

Foto ©: Collectie P. Sevestre

Huidig orgel
Het Dekker-orgel in de Dorpskerk te Nieuw- en Sint Jooslandl bleek in de jaren ’70 van de vorige eeuw hard aan vervanging toe. In het voorjaar van 1976 werd het verwijderd om plaats te maken voor een serie-orgel van de Gebr. Van Vulpen uit Utrecht. Dit instrument kreeg twee manualen en een vrij pedaal. Het is net als het oude Dekker-orgel boven de toreningang geplaatst. Tijdens de opbouw van het Van Vulpen-orgel orgel werd met behulp van enkele gemeenteleden de balustrade rond het orgel aangepast en een nieuwe trap gebouwd. Het hoofd van de Christelijke school, J.J. Neijenshuis, had zijn elektronisch orgel tijdelijk beschikbaar gesteld voor de begeleiding van de gemeentezang tijdens de kerkdiensten, totdat het nieuwe orgel op 3 juni 1976 tijdens Pinksteren in gebruik werd genomen. Nadat de heer A. van Vulpen in het kort iets over het orgel had verteld, werd het met een concert door de heer H. Bouwman in gebruik genomen.

Geraadpleegde Bronnen

Broekhuizen Senior, George Hendricus (ca. 1850-1862)
Orgelbeschrijvingen
Amsterdam, Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis (1986)

Kler, H. de (1987)
Zeven eeuwen orgels in Den Haag
Den Haag, Repro-Holland B.V., 1987

Kort, A. de (2000)
Orgels in Den Haag, Engelse Kerk, geraadpleegd op 5 november 2009 van http://home.planet.nl/~kort0158/DHengelse.html

Reijnoudt, P.J. (1983)
Een kerk in de Middelburgse polder, 1650-1983
Nieuw- en St. Joosland, Hervormde Gemeente, 1983

Winkelen, C. van (1976)
Nieuw- en Sint Joosland in oude ansichten
Zaltbommel, Europese Bibliotheek, 1976

Archief P. Sevestre

Met dank aan
P. Bron
J.J. Snijders

- Terug naar de top van deze pagina -