Terneuzen, Grote Kerk
Voormalig Hervormde Gemeente Terneuzen - Noordstraat 62

- Orgeloverzicht - Andere orgels in Terneuzen -

Kerkgebouw
De eerste kerk van Terneuzen dateerd uit 1579. Deze kerk werd in 1659 vervangen door een nieuwe, die in 1884 ook weer werd afgebroken.
In 1885 werd de huidige Grote Kerk van Terneuzen in gebruik genomen.
In 1941 werd het liturgisch centrum vernieuwd.
Nadat het ledenaantal van de gemeente sterk terugliep en in 1965 de Goede Herderkerk in gebruik werd genomen, werd besloten de Grote Kerk af te stoten. Het gebouw is tegenwoordig in gebruik als cultureel centrum en wordt geëxploiteerd door de Stichting Behoud Grote Kerk Terneuzen. Er worden beperkt diensten door de Protestantse Gemeente van Terneuzen gehouden.

Eerste orgel
In 1863 werd er een orgel in de toenmalige Grote Kerk van Terneuzen in gebruik genomen, gebouwd door de orgelmakers P.M. en C.P. van Sprang uit Vlissingen. In oktober 1863 werd het in gebruik genomen.
In 1884-1885 werd het instrument overgebracht naar de huidige kerk.

Huidig orgel
In 1928 bouwde de firma Valckx & Van Kouteren een nieuw orgel voor de Grote Kerk van Terneuzen ter vervanging van het Van Sprang-orgel.
 

De oorspronkelijke dispositie van het Valckx & Van Kouteren-orgel (1928):

Manuaal I:
Bourdon
Prestant
Roerfluit
Salicionaal
Octaaf
Fluit Gedekt
Mixtuur
Sesquialter disc.
Trompet


16 voet
8 voet
8 voet
8 voet
4 voet
4 voet
II-IV sterk
II sterk
8 voet

Manuaal II:
Gedekt
Vioolprestant
Holpijp
Viola di Gamba
Voix Celeste
Violine
Open Fluit
Woudfluit
Basson Hobo


16 voet
8 voet
8 voet
8 voet
8 voet
8 voet
4 voet
2 voet
8 voet

Pedaal:
Subbas 
Violon
Cello
Fluitbas


16 voet
16 voet
8 voet
8 voet

Werktuiglijke registers:
Koppel
 Manuaal I-Manuaal II
Superkoppel Manuaal I-Manuaal II
Superkoppel Manuaal I
Subkoppel Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Superkoppel Pedaal
Vrije combinatie
Vaste combinaties
Generaal Crescendo
Tremolo Manuaal II

 

Overige gegevens:
Manuaalomvang: C-g’’’
Pedaalomvang: C-f'
Stemming: evenredig zwevend
Toonhoogte: a’ = 440 Hz
Tractuur: pneumatische kegelladen

Al in 1935 waren er plannen om de dispositie te wijzigen, maar uiteindelijk vonden deze plannen pas in de Tweede Wereldoorlog doorgang. Het orgel werd gereviseerd en de dispositie gewijzigd.

De dispositie van het Valckx & Van Kouteren-orgel (1928) sinds 1941:

Manuaal I:
Prestant - transm. van Violon 16 vt
Bourdon
Prestant
Roerfluit
Salicionaal
Octaaf
Fluit Gedekt
Mixtuur
Cornet disc.
Trompet


16 voet
16 voet
8 voet
8 voet
8 voet
4 voet
4 voet
II-IV sterk
V sterk
8 voet

Manuaal II:
Gedekt
Vioolprestant
Holpijp
Violine
Voix Celeste
Viola di Gamba
Open Fluit
Woudfluit
Basson Hobo


16 voet
8 voet
8 voet
8 voet
8 voet
8 voet
4 voet
2 voet
8 voet

Pedaal:
Subbas 
Violon
Fluitbas
Cello
Bazuin


16 voet
16 voet
8 voet
8 voet
16 voet

Werktuiglijke registers:
Koppel
 Manuaal I-Manuaal II
Superkoppel Manuaal I-Manuaal II
Superkoppel Manuaal I
Subkoppel Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Superkoppel pedaal
Vrije combinatie
Vaste combinaties
Generaal Crescendo
Tremolo Manuaal II

 

Overige gegevens:
Manuaalomvang: C-g’’’
Pedaalomvang: C-f'
Stemming: evenredig zwevend
Toonhoogte: a’ = 440 Hz
Tractuur: pneumatische kegelladen

In 1967 is het Valckx & Van Kouteren-orgel door de firma De firma Vermeulen uit Weert verplaatst van boven de kansel naar de tegenoverliggende torenzijde. Ook de dispositie werd opnieuw gewijzigd, waarbij onder meer de oude Mixtuur werd vervangen en het oude pijpwerk werd gebruikt voor het samenstellen van een Octaaf 2' in plaats van de Salicionaal 8'. Bovendien verdween de zwelkast rond het pijpwerk van manuaal II.

De dispositie van het Valckx & Van Kouteren-orgel (1928) sinds 1967:

Manuaal I:
Bourdon
Prestant
Roerfluit
Octaaf
Fluit Gedekt
Octaaf
Mixtuur
Cornet disc.
Trompet


16 voet
8 voet
8 voet
4 voet
4 voet
2 voet
II-IV sterk
V sterk
8 voet

Manuaal II:
Gedekt
Vioolprestant
Holpijp
Violine
Open Fluit
Quint
Woudfluit
Terts
Basson Hobo


16 voet
8 voet
8 voet
8 voet
4 voet
2 2/3 voet
2 voet
1 3/5 voet
8 voet

Pedaal:
Subbas 
Violon
Fluitbas
Koraalbas
Bazuin


16 voet
16 voet
8 voet
4 voet
16 voet

Werktuiglijke registers:
Koppel
 Manuaal I-Manuaal II
Superkoppel Manuaal I-Manuaal II
Superkoppel Manuaal I
Subkoppel Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II
Superkoppel Pedaal
Vrije combinatie
Vaste combinaties
Generaal Crescendo
Tremolo Manuaal II

 

Overige gegevens:
Manuaalomvang: C-g’’’
Pedaalomvang: C-f'
Stemming: evenredig zwevend
Toonhoogte: a’ = 440 Hz
Tractuur: pneumatische kegelladen


Ondanks dat de kerk niet meer in gebruik is bij de Protestantse Gemeente Terneuzen, is het orgel nog wel aanwezig.
In 2014 heeft de firma Nijsse alle registermembramen en enkele toonmembramen (waarvan de meeste uit 1986 dateerden) vernieuwd. Ook zijn alle membramen in de speeltafel vernieuwd, de stemkrukken van de Basson-Hobo gerepareerd en enkele lekkages verholpen.
In 2015 is begonnen aan een gedeeltelijke reconstructie naar de situatie van 1928. Hierbij is de Octaaf 2' op een aparte windlade, voor de windlade van het hoofdwerk geplaatst. Op de vrijgekomen plaats is de Viola di Gamba van het tweede manuaal geplaatst als Salicionaal. Op het tweede klavier kwam een meer ingetogen Viola di Gamba. Deze is afkomstig uit het voormalige Spiering-orgel van de Gereformeerde Gemeente van Krabbendijke. Het pijpwerk van het tweede klavier werd in een zwelkast geplaatst. Deze is afkomstig uit het Van Leeuwen-orgel van de Valkenboschkerk in Den Haag, evenals de windlade die wordt gebruikt voor de Octaaf 2'. In 2019 zijn de werkzaamheden afgerond.


Situatie voor 1941. Foto ©: Collectie J. Poldervaart


Situatie 1941-1967. Foto ©: Collectie J. Poldervaart

 

Koororgel
In 1958 werd de Sint Barbarakerk in Breskens voorzien van een orgel door de Firma Pels uit Alkmaar. Het betrof hun opus 433 en is een unit-orgel van twee stemmen (Gedekt 8 voet en Prestant 4 voet), waaruit 15 registers zijn samengesteld.

De dispositie van het voormalige Pels-orgel (1958):

Manuaal I
Prestant
Bourdon
Octaaf
Fluit
Nasard
Octaaf


8 voet
8 voet
4 voet
4 voet
2 2/3 voet
2 voet

Manuaal II:
Prestant – C-b in Holpijp 8’
Gedekt
Fluit
Fluit
Kleine Kwint


8 voet
8 voet
4 voet
2 voet
1 1/3 voet

Pedaal:
Resultantbas
Gedekt
Koraalbas
Fluit


16 voet
8 voet
4 voet
2 voet

Werktuiglijke registers:
Koppel Manuaal I-Manuaal II
Koppel Pedaal-Manuaal I
Koppel Pedaal-Manuaal II

 

Overige gegevens:
Manuaalomvang: C-g’’’
Pedaalomvang: C-f'
Stemming: evenredig zwevend
Toonhoogte: a’ = 440 Hz
Tractuur: rein elektrisch

Het orgel werd in Breskens als sinds minimaal 1999 niet meer gebruikt. Op zaterdag 3 november 2018 werd het in de Grote Kerk in Terneuzen in gebruik genomen.


Situatie tot 2018 te Breskens


Foto © Arno van Liere

 

Geraadpleegde bronnen
Reliwiki

Met dank aan
A. de Blaay
P. Bron
J.C. van Liere
Stichting tot Behoud Grote Kerk Terneuzen
 

 

- Terug naar de top van deze pagina -