Zoutelande, Catharinakerk
Protestantse Kerk - Langstraat

- Orgeloverzicht - Andere orgels in Zoutelande - 

Kerkgebouw
Omstreeks het jaar 1270 werd vanuit het toen naburige dorp Werendijke de Catharinakerk van Zoutelande gesticht. De huidige kerktoren dateert vermoedelijk uit die tijd. Het huidige kerkgebouw is in de 14e eeuw gebouwd, maar was tien bijna twee keer zo lang en eindigde in een driedelig koor. Ter hoogte van de huidige consistorie was een dwarsschip zodat het geheel een zogenoemde 'kruiskerk' was. Waarschijnlijk zijn de transepten in de Tachtigjarige oorlog (1568-1648) afgebroken, toen het dorp en de kerk behoorlijk in verval waren geraakt.
Op 1 oktober 1574 werd de eerste protestantse dominee in de Catharinakerk bevestigd. De pastorie en de kerk werden weer gerepareerd en in de torenklok werd een nieuwe klepel aangebracht.
In 1735 werd de kerk ingrijpend gerestaureerd, waarbij het koor en de restanten van het dwarsschip werden afgebroken.
Nadat in 1836 een grote storm ook de kerk zwaar heeft beschadigd, kwam er uiteindelijk van het Rijk een bedrag van F.1300,- vrij voor herstel van het gebouw.
In de loop van de 19e eeuw is de ingang onder de toren buiten gebruik geraakt, aangezien de voet van de toren door voortdurende duinverstuivingen onder het zand is verdwenen.
In 1906 werd de huidige consistorie achter de kerk geplaatst en voor 1929 werd de pleisterlaag van de kerkmuren verwijderd.
In de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) is de kerk bij een beschieting op 2 november 1944 zo zwaar getroffen, dat de kerk niet meer te gebruiken was voor de erediensten. Daarop werd het dak van de kerk voorlopig gedicht met platen om verdere schade te voorkomen. Aan de Duinweg werd tijdelijk een noodkerk in gebruik genomen. Ondanks dat het kerkdak provisorisch was gedicht, bleek na de inundatie van Walcheren tusse 1944 en 1946 dat de schade was toegenomen. Bij de uitgevoerde restauratie werd de nieuwe consistorie meer in stijl van de kerk gebouwd, de zoldering van de kerk is verwijderd zodat het tongewelf weer zichtbaar is en de ruimte onder de toren is bij de kerk getrokken. Op 28 januari 1950 werd de vernieuwde Catharinakerk weer in gebruik genomen.
Momenteel bestaan er plannen om de kerk te restaureren.

Eerste orgel
In 1832 bood de voorlezer en voorzanger van de Catharinakerk te Zoutelande een orgel aan voor de Hervormde Gemeente van Zoutelande. Hierbij stelde hij als voorwaarde dat hij gedurende zijn verblijf in deze gemeente als organist zou worden aangesteld, met een vergoeding van f50,- per jaar. Hiernaast stelde hij verplicht dat wanneer hij binnen tien jaar na schenking mocht vertrekken of overlijden, de kerkenraad hem of zijn weduwe nog zoveel jaren de f50,- te betalen tot de tien jaren vol zouden zijn. Ondanks dat de kerkenraad positief stond tegenover dit voorstel, gaf het Provinciaal College van Toezicht geen goedkeuring en gingen de plannen niet door.
Pas in 1888 werd er na een voorstel van Dhr. B.T. Jonker, voorzitter van de orgelcommissie, een orgel in de kerk geplaatst. Dit instrument werd gebouwd door J. van der Tak uit Rotterdam en kreeg een plaats op een galerij aan de achterzijde van de kerk. Het was een 'Frans-romantisch' instrument met zes stemmen, verdeeld over 2 klavieren en aangehangen pedaal.
In 1929 werd het Van der Tak-orgel verkocht aan orgelbouwer A.S.J. Dekker te Goes.

Foto ©: Stichting Utrechts Orgelarchief Maarten Vente

Tweede orgel
Zie voor de geschiedenis van het tweede orgel uit 1929 de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt te Vlissingen, waar het orgel, na verkoop in 1951 aan de Hervormde (nood)kerk te Westkapelle, sinds 1952 staat.

Derde orgel
In 1950 kocht de hervormde gemeente van Zoutelande een orgel aan, gebouwd door Thomas Weidtman aan het einde van de 17e eeuw (waarschijnlijk voor 1680), vermoedelijk voor een kloosterkerk in Limburg of Duitsland.
In 1718 werd het aangekocht door de Hervormde kerk van Heerlen, waar het instrument in 1838 is gerestaureerd.
In 1932 sloot de kerk te Heerlen haar deuren en zou het orgel worden gesloopt. Het orgel werd echter gekocht door D. Hendrikse uit Haarlem en in 1949 gerestaureerd door de gebroeders Van Vulpen te Utrecht. Bij deze restauratie werd ontdekt dat in één van de houten schotten van de orgelkas staat dat het instrument in 1722 is gerepareerd. Ook bleek de windlade aan de onderzijde dicht te zijn geplakt met oude gregoriaanse kloostermuziek. De firma Van Vulpen moest het pijpwerk geheel vernieuwen, maar de rest van het orgel verkeert vrijwel geheel in oorspronkelijke staat. Opmerkelijk is het kistpedaal en dat de Cis van het groot octaaf ontbreekt.
In 1951 werd het Weidtman-orgel in gebruik genomen met een orgelbespeling door adviseur D. Hendrikse.

Omstreeks 2012 werd een plan ontworpen om naast de kerk, ook het orgel te restaureren. Echter de slechte staat van het instrument, samen met de beperkingen, gaven de doorslag om over te gaan tot aanschaf van een ander orgel. In februari 2015 is het Weidtman-orgel gedemonteerd en in de werkplaats van de firma Consultare, werkzaam voor Skrabl Orgelbouw uit Slovenië, te koop aangeboden. Op zondagavond 8 februari 2015 klonk het Weidtman-orgel voor het laatst in Zoutelande.

Huidig orgel
In 2014 is besloten een historisch Bätz-Witte-orgel aan te kopen voor de Catharinakerk in Zoutelande. Het orgel is gebouwd in 1871 voor het Oudkatholieke Seminarie in Amersfoort.

De oorspronkelijke dispositie van Witte-orgel (1871):
Hoofdwerk: Bourdon Prestant Octaaf Nazard Woudfluit	16 voet 8 voet 4 voet 3 voet 2 voet	Nevenwerk: Holfluit Fluit Travers (vanaf d) Viola Fluit	8 voet 8 voet 8 voet 4 voet	Pedaal Aangehangen
Werktuiglijke registers: Koppel Hoofdwerk-Nevenwerk Ventiel		Overige gegevens: Manuaalomvang: C-f’’’ Pedaalomvang: C-d’ Stemming: evenredig zwevend Toonhoogte: a’ = 440 Hz Tractuur: mechanische sleepladen

In 1959 plaatste orgelbouwer Sanders het overs naar de Oud-Katholieke kerk in Den Helder. Daarbij kreeg het een nieuw front, de originele frontpijpen werden hierbij hergebruikt. Ook de zij- en achterwanden van de originele kas werden hergebruikt.
Onder advies van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed heeft de firma Skräbl uit Slovenië een nieuwe kas gereconstrueerd in de stijl van de oorspronkelijke bouwer en ook in de kleurstelling zoals in die tijd gebruiklijk: ivoor-wit, licht gemengd met zogenaamde gebrande omber. De dispositie wordt uitgebreid met een Cornet IV sterk op het hoofdwerk en een Dulciaan 8' op het tweede klavier. In 1942 was de bas van de Bourdon 16' van het manuaal uitsluitend in het pedaal bespeeelbaar gemaakt en de discant verschoven en aangevuld tot een Roerfluit 8'; het toen nieuw vervaardigde pijpwerk werd nu vervangen door pijpen in Witte-factuur. Op zaterdag 25 april 2015 is het orgel in gebruik genomen, waarbij de Zeeuwse Commissaris van de Koning, Han Polman, zelf als openingsceremonie het orgel bespeelde. Daarna gaf adviseur Aart Bergwerff een concert.

De dispositie van Witte-orgel (1871) sinds 2015:
Hoofdwerk: Bourdon Prestant Roerfluit Octaaf Nazard Woudfluit Cornet disc.	16 voet 8 voet 8 voet 4 voet 3 voet 2 voet IV sterk	Nevenwerk: Holfluit Fluit Travers (C-cis uit Holfluit) Viola Fluit Dulciaan	8 voet 8 voet 8 voet 4 voet 8 voet	Pedaal Aangehangen
Werktuiglijke registers: Koppel Hoofdwerk-Nevenwerk Ventiel		Overige gegevens: Manuaalomvang: C-f’’’ Pedaalomvang: C-d’ Stemming: evenredig zwevend Toonhoogte: a’ = 440 Hz Tractuur: mechanische sleepladen

© Janco Schout.

Gerelateerde nieuwsberichten

2009/07/02: Weidtman-orgel Catharinakerk Zoutelande in restauratie

Geraadpleegde literatuur

Eck, T. van (1997)
Het historische orgel in Nederland, deel I (1479-1725)
Rotterdam, Nationaal Instituut voor de Orgelkunst, 1997

Kluiver, J.H. (1974)
Historische Orgels in Zeeland, deel II
Middelburg, Mededelingen van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 1974

Protestantse Gemeente Zoutelande
Brochure Catharinakerk Zoutelande

Stichting Utrechts Orgelarchief Maarten Vente

Met dank aan

P. Bron

R. Koppejan

J. Schout

- Terug naar de top van deze pagina -